Tau jagïnïñ moñlï cïrçïsï
 |
||
|
Ilahi jañgïraşlï, iseme cïrlarga küçkän Apas... Tugan jaknïñ tartu köçen, äti-äni kebek gaziz balaçak xatirälären saklauçï tugan nigezneñ kaderle - üz buluïn bez jaşi-jaşi añlïjbïz. Sagïnu xisläre bigräk tä küñel neçkärgän çaklarda jañara. Şuña da bit kajda gïna bulsak ta, kajda gïna jaşäsäk tä, härçak tugan jaklarga aşkïnïp torabïz. Kajçandïr bergä ukïgan sabaktaşlar, tugan-tumaça, avïldaşlar belän oçraşu-gapläşü küñeldä äjtep betergesez tirän, läzzätle xislär ujata. Bezneñ jaklarnï ělek-ělektän Cäbälstan, jag˝ni Tau jagï dip atïjlar. Apas rajonï şul serle, törledän-törle rivajat’lärgä baj Cäbälstannïñ näk˝ urtasïnda utïra. Qazannan kajtkanda ig˝tibar itkänegez bardïr, diñgezdäj cäelep aguçï Idel elgasï belän xuşlaşïp, üzebezneñ jaklarga borïlgaç, bezne ozak kïna döja örkäçedäj bik zur, eraklarga suzïluçï Oslan taularï ozatïp bara. Annarï Zöja, Ülämä, Böja, Imänle kebek ěrele-vaklï elgalar, urmanlïklar, cäjlären turgajlar simfonijasenä kümelüçe mul igen kïrlarï karşïlïj. Borïngï bolgar babalarïbïzdan kalgan Apas töbägendä çişmä-küllär, kizläülär dä bik küp. Bälki, şuşï güzäl tabigat’ tartadïr bezne tugan jakka? Bäxäsläşmim, bardïr anïsï da. Ämma üzeñneke - üzäktä, digändäj, min ata-analarïñ kön kürgän, sine dön’jaga bar itep, jaşäü köçe birgän gomer bişegeñneñ - tugan nigezeñneñ mogcizalï tartu köçe köçleräkter digän fikerdäräk toram. Şulaj bulmasa, şaktïj ellar çit cirlärdä jaşäp, kañgïrïp jörgän küp kenä jaktaşlarïbïz Apas jaklarïna kajtïp, töplänep kalïr ideme? Ägär inde kajta almasalar, kajberläre hiç jugïnda "Ülgäç, mine tugan avïlïmda cirlärsez!" - dip vasïjat’ jazïp kaldïra. Ber cömlä belän äjtkändä, keçe vatan härçak bezneñ belän, küñelebez türendä. Tau jagï - ul äle jaşäü, gomer itü urïnï gïna tügel, batïrlïk häm ilham bişege dä! Şunï raslau öçen Rem Abzalov, Dmitrij Gorbunov, Salavat Kärimov, Islam Nasïjbullin, dähşätle sugïş ellarïnda äsirlektän kaçïp, Frantsija Karşïlïk xäräkäte partizannarï belän faşistlarga karşï ajausïz köräşkän häm 25läp orden-medal’gä laek bulgan Zïjatdin Kamalov kebek sugïş kaharmannarïn, Vladimir Sadovnikov, Mäg˝sümä Kälimullina, Semen Nikitin, Äminä Malikova, Gajfetdin Galiev, Vasilij Aver’janov kebek, xezmätläre belän dan kazanïp, Xezmät Gerojlarï bulgan jaktaşlarïbïz isemnären atau da citä. Lenin ordenïna laek bujagan, SSSR, Rossija häm Tatarstan külämendä atkazangan isemen algan şäxeslärebez küpme?! Kunakçïl, xezmät söjuçe rajonïbïz xalkï Sadri Cäläl, Camal Välidi, Il’jas Raxman, Gali Xuciev, Sara Sadïjkova, Äg˝zam Fättax, Väli Şäfigullin, Möxämmät Gajnullin, Gabdraxman Tahircanov, Fäxri Nasretdinov häm Banu Välieva kebek ädäbijat-sängat’ ähelläre belän dä urïnlï gorurlana. Sara Garif kïzï Sadïjkova - nurï sünmäs şäxeslärneñ iñ olïsï-xörmätle-se, disäm, mögaen, jalgïşmamdïr. Ul üze kebek sängat’käjlär joldïzlïgïnda härvakït cemeldäp, balkïp janaçak iñ jaktï joldïz. Anïñ icatïnïñ böeklege xakïnda bar dön’ja jaza, talantïn törki xalïklar gïna tügel, ruslar da tanïj. Bu cïentïkta bez kajber olug şäxeslärneñ Sara Sadïjkova turïndagï bäjalämä-fikerlären urnaştïrsak ta, aradan berse - Tatarstannïñ xalïk jazuçïsï Gomär aga Bäşirovnïñ aeruça gïjbrätle süzlärenä tuktalmïj uza almïjm. "...Sara Sadïjkova minem öçen ukïla gïna başlagan mavïktïrgïç, serle kitap kebek, - dip jaza ul. - Anda çit küzgä ansat kïna açïlmïj, ämma härdaim üzenä cälep itep, soklandïra, üzen-üze söjderä häm şul uk vakïtta gacäpländerä torgan nindider betmäs-tökänmäs, armas-talmas tïlsïmlï köç bar ide. Menä min, şul gacäep köçneñ seren açasïm kilep, küñelem belän bik erakta uk kalgan ozïn-ozak gomerneñ argï jaklarïn isemä töşerep utïrdïm... - Duslarïm, tugannarïm! Min sezne bik-bik jaratïp, jakïn itep kildem! - dip başlïj ide ul süzen. Şulkadär ixlas küñeldän, şundïj cannarnï ěreterdäj itep, ütkärep äjtä. Bu süzlär zalda da şundïj uk duslïk, tuganlïk tojgïsï kabïzïp cibärä, häm tamaşaçï därräü kilep kul çaba başlïj ide. Niçä tapkïrlar soklanïp utïrganïm bar - säxnä Sara xanïmnïñ stixijase, anïñ tormïşïnïñ iñ canlï, kanägat’lelek [udïra torgan iñ näticäle ber öleşe buldï. Sara xanïm üzennän soñ baj miras kaldïrdï. Alaj gïna da tügel, ul kompozitorlïk icatï belän tatar xalkïnïñ bik borïngï zamannardan birle ük baj ruxi tormïş belän jaşäp kilüçe muzïkal’ xalïk ikänlegen janä ber märtäbä rasladï. Min ïşanam, kiler ber vakït, talantlï muzïka belgeçläre kompozitor icatïnïñ üzençäleklären fänni nigezdä centekläp öjränerlär häm bu baj icatnïñ jañadan-jaña güzäl säxifälären açarlar äle..." Miña Tübän Kamada, şul jak avïllarïnda, Qazannïñ üzendä Sara xanïm belän ädäbi-muzïkal˝ kiçälärdä, törle oçraşularda katnaşïrga, gomumän, anïñ belän daimi aralaşïp jaşärgä turï kilde. Şul kiçälärdä min anïñ ber kürkäm sïjfatïn açtïm..
Үüz gomerendä dan-şöhrät diñgezendä şaktïj "koengan" häm "Tatarstan sandugaçï" digän isemne bik xaklï räveştä jörtüçe Sara Sadïjkova härvakït Apas jaklarïn danladï, bu güzäl töbäkkä bagïşlap cïrlar jazdï, xalïk belän oçraştï häm üzennän soñ gajat’ matur, kürkäm istälek-xatirälär kaldïrdï. Jazmïş şulaj kuşkandïr, bulaçak xalïk cïrçïsï, xalïk kompozitorï Qazan kalasïnda tusa da, äbi-babalarï - kendek kanï tamgan Apas jaklarïn üzeneñ tugan jagï - gaziz cire dip sanïj ide. Çönki moñ çişmäläre, zur där’ja kebek kiñ icatka jul başï Tutajdan başlandï şul. Qazan pristanenda paroxodlar jörtü ěşendä kazna xezmäten ütäüçe ätise Äxmädişa häm änise Bibigajşädän jatlagan şigïr’ mönäcätlärne, xalïk köjlären Sara balaçakta uk küñelenä sala. Bälki, şunïñ näticäseder, kiläçägen tulïsï belän sängat’kä bagïşlïj. Aitovlar mäktäbendä gimnazija programmasïn üzläştergännän soñ, pedagogija texnikumïna jul tota häm biredä tatar xalkïnïñ berençe kompozitorlarïnnan sanalgan Soltan Gabäşidě muzïka beleme ala. Ä annarï P.I.Çajkovskij isemendge Mäskäü däülät konservatorijase... Monda başka moxit, başka dön’ja. Soñrak, zur cïrçï häm kompozitor bulgaç, Sara apa Sadïjkova üzeneñ ostazlarï - professorlar Proxorov, Tsebuşenko, tanïlgan kompozitor, opera ostasï Anton Ějxenval’dlarnï olï xörmät xisläre belän iskä ala... Sara apabïz üz gomerendä törle çorlar kiçersä dä, sïnmïj-sïgïlmïj, xäzergeçä äjtsäk, häm ruxi, häm fizik jaktan çïnïga gïna bara. Anïñ muzïkal’ sängatebez fondïna kererlek jözlärçä original’ cïrlar icat itüe şul xakta söjlämimeni?! Ul üz zamanïnïñ zur şäxesläre Soltan Gabäşi, Musa Cälil, Kärim Tinçurin, Fatïjx Ämirxan, Salix Säjdäşen, Aleksandr Kljuçarev, Vasilij Vinogradovlar belän bergä ěşli. Ä inde kompozitor bularak tanïlgaç, Sibgat Xäkim, Gomär Bäşirov, Mostaj Kärim kebek ädäbijat korifejlarï belän jakïnnan aralaşa. Miña kalsa, bolar barïsï da Sara xanïm Sadïjkovanïñ olug zat, Tatarstan sandugaçï buluï turïnda söjli. Bïelgï el - tarixi el, ädöbijat-sängat’ elï. Böek Tukaebïzga - 120, Musa Cälilgä häm tatar teatrïna 100 är el tula. häm şular rätendä däülätebez Sara apabïznïñ da tuuïna 100 el tulunï bilgeläp ütä. Ul bötenxalïk bäjräme tösen alaçak. Bez, apaslïlar, bu bäjräm-imtixanga aeruça nïklap äzerlänäbez. Tutaj avïlïnda ör-jaña bina tözep, muzeen açtïk, Möxämmät Gajnullin isemen jörtkän Kïzïl Tau urta mäktäbendä, rajon üzägendäge mähabät muzejda maxsus poçmak-stendlar buldïrdïk. Rajon külämendä Sara Sadïjkova icatïna häm anïñ tormïş julïna bagïşlap, kontsert-festival’lär, açïk däreslär dä uzdïrabïz, isemen jörtkän uramnarnï maturlïjbïz. Rajonda näşer itelüçe "Joldïz" ("Zvezda") gazetasï redaktsijase dä bu çaralardan çittä kalmïj. "Kalfaklï sandugaç" digän rubrika astïnda kürenekle jaktaşïbïz turïnda istäleklär basïlïp tora... Bügen bez, tormïşïbïzda matur, jaktï ěz kaldïrgan şundïj şäxeslärne zurlap, üz xalkïbïznïñ, jaşi torgan töbägebezneñ tarixïn barlïjbïz, kiläçäk buïnnarga jaşäü räveşebez turïnda kaderle istälek jadkar’lär kaldïrabïz. Ělgärlärebez dä kul kuşïrïp utïrmagan. Alardan bezgä küçkän miras, ruxi xäzinälär bezgä borïlmalï, katlaulï tormïş sukmaklarïnda adaşïp kalmas häm buïnnar çïlbïrï özelmäsen öçen kiräk. Min şulaj ujlïjm häm, Apasïmnïñ danï-iseme taralsïn öçen, xäldän kilgänçä xezmät itäm...
«Äniem-Mama», N 14-15, 2, nojabr', 2006 el |
