Bakïj Urmançe
XATIRÄM (Sara Sadïjkova turïnda)
Xalkïbïznïñ xatïn-kïzlarï tormïşta, könkүreştä zur eşlär alïp bara. Cämgïjat’neñ kul’turasïn totuda da үzläreneñ buldïklï bulularïn izhar itkän xatïn-kïzlarïbïz az tүgel, här törle fän alannarïnda xezmät itү, gadi häm urta
belem birү, institutlarda däres birүçe mödärrislärebez (professorlarïbïz) bar. Alar-ga jazarlar (ädiplär), tagïn da sängat’ ostalarïn kuşsak, kүñelne kүtärerlek jaki ömitlär tudïrïrlïk xörmätle ber törkem kilep çïga. Şular arasïnda iñ xörmätle
urïnnarnïñ bersenä ija bulgan sima (obraz) — muzïka ostasï Sara Sadïjkovadïr.
Gomerebez ber tirädä cir’jan itkän bulmasa da, kajber kïska vakïtlï oçraşkan çaklar xäteremdä jaxşï onïtïlmaslïk ez kaldïrgannar. Ul oçraşular Sara xanïmnïñ tereklegendä şaktïj zur үzgäreşlär bulgan vakïtlarga turï kilgänlektän, ber däräcä
ähämijate bulgan mizgellär dijargä bula. Şundïj үzgäreşlär häm evoljutsija bulmasa, gomer bik sorï töstä tamaşa iteler ide.
 Berençe oçraşu Mäskäүdä. Egermençe ellar. Bu zamanda Mäskäүdäge tatar xalkïnïñ tormïşï bik canlï-dortle räveştä bara ide. Mäskäүdä dүrt-biş tatar mäktäbe
eşli. Zur ike-öç näşrijat, alar här elnï un-unbiş isemdä kitap çïgargandïr. Şular arasïnda berse kooperativ näşrijat ide. Inde Tatarstan avtonomijase nigezlängän bulsa da, tatar xalkïnïñ kul’tura xäräkäte märkäz bulgan Mäskäүdä köçle ber
dinamikada dävam itä ide. Minem Sängat’ institutï VXUTEMASka ukïrga kergän häm inde ikençe kursta ukïp jörgän vakït. Kazannan Mäskäү konservatorijasenä ukïrga ike kïz kilde. Älbättä, zamanïna kүrä zur vakïjga ide bu. Alarnïñ berse Sara Sadïjkova,
ikençese Xäkimä Çamaeva ide.
Ul vakïtta torak mäs’äläse bik avïr ide. Bäxetkä karşï, miña ber bүlmä alïrga jul açïldï. Läkin үzem vakïtlï räveştä Mäskäү janïnda daçada jaşägänlektän, ul bүlmäne uku sezonïna Sara belän Xäkimägä birdem. Vakït-vakït kilgän çaklarïmda, miña bu
ike kïznïñ tabigaten, ukularïn az gïna bulsa da kүrergä turï kilde. Berençe uku sezonïn alar şuşï minem kvartirada uzdïrdïlar. Ikençe elnï inde cäjge kanikuldan soñ Olug tatar uramï, mäçet işek aldïndagï iske mäktäp binasïnda tatar studentlarï
öçen tulaj torak açïlgaç, kïzlar şunda urïnlaştïlar. Min dä öemä kajttïm.
Xäkimäne min şul zamannan birle kүrmädem häm gomere niçek uzganïn da belmädem. Berүk anïñ xatïn-kïzga xas tүbän tavïşï bik matur tembrlï buluï xäteremdä kalgan. Anï öjdä dä az oçrata idem.
Sara öjdä kup bula häm härvakït tïrïşïp däreslären xäzerli, kajvakït cïlïj-cïlïj da ukïj ide. Añlaşïp betmägän cirlären añlar öçen kazganïp cïlïj ikän. Soñïnnan beldem, tulï xissijatle kүñele avïrlïklarga duçar bulganda da, cïlap uzdïra torgan
gadäte bar ikän. Änisen dä, Kazannï da bik sagïna ide. Eraktan işetelgän poezd sïzgïrularï da anïñ kүñelen jomşarta, çönki Kazan jullarïn iskä töşerälär ikän. Şulaj da bu kïz bala Mäskäү konservatorijaseneñ kaderen belep, anda alïrga mömkin
bulgan gïjlemne үzläşterergä böten köçen sarïf itte.
Keşegä xörmät kazanu, minemçä, törleçä kilä. Iñ äү-väl tabigat’tän birelgän sälät kiräk. Şulaj uk cihan cae buluï da şart. Sara xanïm, belүemçä, muzïka mäjdanïnda zur urïn totkan ber dinastijadän dä tүgel, anï muzïka p’edestalïna kүtärep kenä dä
kujmadïlar. JAlgïz, үzeneñ ictihadï, tögänmäs därte belän telägenä, xörmätle däräcäsenä ireşkän tatar xatïnï ul.
Egermençe gasïrnïñ egermençe häm illençe ellarï azaklarïna xätle miña Kazanda jaşärgä mömkin bulmadï.
Gomeremneñ iñ bäräkätle bulïrga tieşle ellarïnda, jagni Dzhugaşvili tiranijase bulgan ellarda miña gorbättä, sörgendä kön kүrergä tugrï kilde. Kajvakïtlarda Oşärkandta da tordïm. Sara Sadïjkovanïñ cïrçï bularak uñïşlarï xakïnda xäbärem juk ide.
Gomumän, tatar kul’tura xäräkätennän miña ireşä torgan mäglүmatlar bik kisäk-kosak kïna bulïp kilä ide. Döres, äle dä Tatarstannan erakta jaşägän tatar xalkïnïñ kүpçelege үzläreneñ milli tormïşïnnan xäbär alïrga moxtaclar.
1951 jaisä 1952 elda bulsa kiräk. Sämärkandtagï öemä Sara xanïm belän Ismägïjl’ Hilalov kilep kerdelär. Kötmägändä, niçä ellardan birle oçraşïrga mömkin bulmagan Saranï kүrү miña bik zur şatlïk buldï. Ismägïjl’ belän oçraşkalarga turï kilä ide.
Mäskäүdä ukïgan zamannan 25—30 ellardan soñ häm tiranlïk rezhimïnïñ iñ dähşätle çaklarïnda bu oçraşu, älbättä, bik şatlïklï da, şunïñ belän bergä moñlï da buldï. Ismägïjl’neñ mandolinasï үze belän ide, cïrlaştïk, moñlandïk. Sara bik moñsu,
tavïşïnda tirän moñ, näzek xissijat.
Ellar uzgaç, anïñ kүñelendäge moñ, talant, çişmä bulïp, ikençe үzännän aga başladï. Taşkent sängat’ institutïnda däreslär birep jörgändä Tatarstan xökүmäte dairälärennän miña ilgä kajtïrga täkdim buldï. 1950 ellar axïrïnda Kazanga kajttïm. Bu
vakïtta Saranïñ iseme kompozitor bularak işetelgäli, ämma muzïka dön’jasïnïñ ijase Näcip Cihanov ide häm ul Sara Sadïjkovanï tanïrga telämi ide.
Ber vakït radiodan Mostaj Kärim sүzlärenä jazïlgan «Öçençe kön totaş kar java» digän teträndergeç cïr tapşïrdïlar. Xäjran kalïp tïñladïm. Sara muzïkasï ikänen belgäç, şatlïgïm eçemä sïjmadï. Cämägatem Floradan tiz үk anïñ telefonïn tabïp birүen
үtendem. Telefonï juk ikän ul çakta. Läkin caen tabïp, Saranïñ kulïn үbep, räxmätlär äjtep kotladïm. Çïn samimi şatlïk häm can kinänep kotlau ide bu. Äñgämädä buldïk, Saranïñ ikençe gomere başlanuïn, jañadan tuuïn min şulaj açïkladïm. Soñïnnan
«Cidegän çişmä», «Tatarstan — minem respublikam», «Kazan kiçläre» kebek ber-sennän-berse moñlï köjlären tïñlagaç:
— Sara, sin niçek mondïj matur cïrlar jazasïñ? — dip sorïj idem.
— Min bit xalkïbïz köjlären, muzïkasïn bik jaratam. Icatïmnïñ nigezen şul muzïkaga köjlim, — dija ide.
http://kitap.net.ru/urmanche.php
Automatic translation |