Älfija Ajdarskaja – tatar xalkïnïñ jugarï belemgä ija berençe tatar rezhisserï, akter, Mäskäü tatar teatrïna nigez saluçï, berençe tatar operasï «Sanija»ne säxnägä kujuçï olï şäxes Gaziz Ajdarskij häm tatar opera joldïzïbïz cïrçï häm kompozitor Sara Sadïjkovanïñ berdänber, şulaj uk talantlï kïzï, balet bijuçese, tatar klassik balet sängatenä nigez saluçïlarnïñ berse.
Älfija üze: «Jöri başlagançï uk, biergä jaratkanmïndïr», – di. Äbise dä borïngï ozïn köjlärne cïrlagan, bigräk tä «Täftiläü»ne, ujnarga jaratkan. Änise Sara da añardan öjränep garmunda ujnïj başlïj.
Eş kïna alar änise belän Ufada jal itälär, kübesençä Gaziz Älmöxämmätov, Gïjläc Sabitov (kompozitor Nariman Sabitovnïñ atasï) gailälärendä tuktalalar, kürenekle şäxeslär belän aralaşïp jaşilär. Tanïlgan bijuçe, baletmejster Fäjzi Gaskärov unike bäxetle balanï barlap, şul isäptän Älfijane dä, Rossijaneñ iñ borïngï teatr mäktäbe – Leningrad xoreografija uçilişesïna ukïrga jullïj. Şul uk vakïtta änise Sara Sadïjkova Mäskäüdä opera studijasenä ukïrga kitä. Aña kadär Sara xanïm Mäskäü konservatorijasen tämamlap, Qazanda Akademija teatrïnda eşläp ala cïrçï bulïp tanïla.
Leningrad xoreografija uçilişesïnda milli bülek oeştïrïla. Anda Başkortstan, Kïrgïzstan, Törekmänstan, Kazaxstannan jöz malaj häm kïz kabul itelä. Älfija Gazizovna bu törkemdä berençelärdän buluï belän gorurlana. Alar aldïnda bik cavaplï häm izge maksat – rus klassik biju mäktäbe nigezlären üzläşterep, anïñ iñ jaxşï äsärlären öjränü burïçï tora. Milli bülekneñ ukuçïlarï belän eşlärgä täcribäle pedagoglar häm tärbijaçelär cälep itelä. Älfija kebek balalar öçen tanïlgan balet artistlarï T.Veçeslova, G.Ulanova, K.Sergeev häm başkalar kumirga äjlänä. JAş’ çaktan uk balet klassikasï şedevrlarï belän jakïnnan tanïşu, Leningrad balet joldïzlarïnïñ başkaru ölgelärendä tärbijalänü, professor A.Vaganovanïñ talantlï ukuçïlarïnda belem alu alarga zur jogïntï jasïj. Ul könnärne Älfija xanïm zur kuanïç belän sagïnïp iskä ala. Uçilişeda ukïgan çorda alarnï Kirov te-atrïnda kuelgan baletlarda katnaştïralar, ber genä spektakl’ dä alardan başka kuelmïj dijarlek.
Berençe tapkïr Ä.Ajdarskaja N.Rimskij-Korsakovnïñ «Soltan patşa turïnda äkijat» operasïnda Beloçka-Tienkäjne bii. Şunda üzen Beloçka-Aloçka dip jörtkän böek cïrçï Georgij Nelepp belän duslaşa häm ozak vakït aralaşïp jaşilär.
Bala balalïgïn itä inde, şundïj kïzïk çaklar bula: berär urïnda jaşeren urïn tabïp, sabaktaşï Ninel’ JUltïeva belän kurçak ujnagan çaklarï... Ölkän sïjnïf kïzlarïnïñ alardan kurçaklarnï alïp, däres äzerlärgä kuularï... Änä şundïj matur xatirälär saklana Älfija xanïmnïñ küñelendä. Sugïş başlangaç alarnïñ törkemen Ufaga evakuatsijalilär. Sïjnïflarï belän Başkort teatrïnda eşli başlïjlar, soñrak änise Ufaga kilep Älfijane Qazanga alïp kajta. Ul vakïtta tatarnïñ kürenekle baletmejsterï Gaj Tahirov citäkçelegendä balet truppasï oeşïp kilä. Teatrda änise Sara Sadïjkova, anïñ señlese Razija, Razijanïñ ulï Röstäm Sadïjkov ta eşli. Qazanda berençe tapkïr säxnägä P.Çajkovskijnïñ «Evgenij Onegin» operasïnda çïga.
Älfija Ajdarskaja M.Cälil isemendäge Tatar däülät opera häm balet teatrïnda 1941 eldan 1963 elga kadär eşli. Başta kordebalet artistï bula, soñrak töp partijalärne başkaruçï bulïp tanïla. Teatrga ul iñ avïr sugïş ellarïnda kilä häm üz cilkäsenä töp klassik repertuarnï kütärä. Kön aralaş spektakl’ kuela. Sugïş vakïtï buluïna karamastan, zal härvakït tamaşaçï belän tulï, sängat’kä ixtïjac zur bula. Anïñ berençe citdi töp role – Adannïñ «ZHizel’» baletïnda Mirta partijase. Soñrak, «Bakçasaraj fontanï»nda Zarema, «Akkoş küle»ndä Odetta-Odillija, «Laurensija»dä Xasinta, «Esmeral’da»da Fljor-de Lis häm Gudula, N.Cihanovnïñ «Zöhrä» baletïnda Camal, häm başka balet häm opera spektakl’lärendä bik küp cavaplï häm solo partijalärne başkara. Monnan tïş «Spjaşaja krasavitsa» baletïnda şajan-şuk xarakterlï kïjmmätle taşlar Fejasï, «Don Kixot»ta Amurkaj, «Şexerezade»da Diñgez joldïzï, «Ivan Susanin» operasïnda bal Patşabikäse häm krakovjak, «Aida»da baş ZHritsa, «Başmagïm» muzïkal’ komedijasendä adazhio, «Altïnçäç» operasïnda Xannïñ JAratkan xatïnï häm tagïn bik küp partijalärne äjtep ütärgä bula.
1945 elda berençe tatar baletï «Şüräle» kuela. L.ZHukov 1 nçe häm 3 nçe aktlar östendä eşli, G.Tahirov – 2 nçe akttagï milli küreneşlärne äzerli. Şürälene B.Äxtämov başkara, ä Älfija kïzlar-koşlar bijuendä katnaşa.
1947 elnï Älfija Ajdarskaja Mäskäüdä ütkärelgän RSFSR icat jaş’läreneñ drama häm muzïkal’ teatrlarï smotrïnda TSK VLKSM nïñ «Za dostignutïe uspexi v tvorçestve» Maktau kagäze belän büläklänä. 1949 elda Tatarstannïñ sängat’ ostalarï sostavïnda Mäskäüneñ P.Çajkovskij zalïnda çïgïş jasïj. 1951 elda Galina Ulanovanïñ Qazandagï gastrol’läre vakïtïnda «Bakçasaraj fontanï» baletïnda anïñ belän bergä Zarema partijasen bii. 1957 elda Mäskäüdä Tatar ädäbijatï häm sängate dekadasïnda katnaşa...
Älfija Gaziz kïzï küp köçen häm vakïtïn kontsert eşçänlegenä birä. Repertuarïnda «Başmagïm»dagï adazhio, «Şüräle» baletïnnan Söembikä belän Bïltïr duetï, «Zöhrä» baletïnnan romans, Şopennïñ 2 nçe noktjurnï, Liblingnïñ val’sï, «Don Kixot», «Çişmä», «Koppelija», «Akkoş küle», «Rajmonda», «Esmeral’da» baletlarïnnan klassik variatsijalär häm ispan, çegän, rus bijuläre bar. 1965 elda ul teatr oeştïrgan kontsert brigadasï sostavïnda bula. Soñrak, Älfija Ajdarskaja il bujlap bik cavaplï Mäskäü, Donbass, Äzerbajcan, Ästerxan, Volgograd, Urta Idel marşrutï gastrol’lärendä katnaşa.
Sugïş häm xezmät veteranï, tatar klassik baletïna nigez saluçïlarnïñ berse Älfija Ajdarskaja gomere bue sängat’ häm teatrga xezmät itte. Bu elnïñ 25 maenda aña 90 jaş’ tuldï. Tatar sängate kügendä anïñ üz julï, üz öleşe bähaläp betergesez. Şulaj da, bälki, artïk tïjnak-lïgï säbäp bulgandïr, bälki, türälär aldïnda ücätlänep-ärsezlänep jörmäüdäder säbäp, bälki köndäş-duslar mömkinlek birmägänder, teatrda eşlägändä ük laek bulgan jugarï isemnär birelmäve bik tä kïzganïç häm gacäp...
Gomere bue balet dön’jasïnda kajnap jaşägän Älfija Ajdarskajanïñ ellar bue tuplagan täcribäse jukka çïkmïj. Çïn balet ostalarïna ig’tibar, kader-xörmät tä bulmagan zamanda Älfija xanïm jugalïp kalmïj, tulï kanlï tormïş belän jaşi. Anïñ orden-medal’lären sanïj kitsäñ ber kägaz’ bite genä citmäs. Çïn tugrï xezmät öçen birelgän büläklärneñ härberse bügenge äşnälek, jalgan, «barmak aşa gïna suïrïp» çïgargan icat belän jaulap alïngan Rossijaneñ, Tatarstannïñ xalïk artistlarï isemnärennän küpkä östenräk häm kaderleräk. Bügenge köndä bik siräk icatçïlar: «Izgelek eşlä dä suga sal, keşe kürmäsä balïk kürer», – digän äjtem belän jaşilär.
Älfija Gazizovna pensijadä dä üzeneñ belemen, baj täcribäsen häm professional’ ostalïgïn pedagog bularak jaş’lärgä öjrätä. Respublikanïñ muzïka, teatr, mädäni-agartu uçilişelarïnda, metodik kabinetlarda xoreografija metodistï bulïp ta eşli. Tatar tsirk kollektivïn oeştïrganda anï baletmejster-pedagog bularak jaş’ tsirk artistlarïn äzerläü öçen çakïralar.
Älfija xanïmnïñ äti-äniseneñ mirasïn torgïzuga, jaşätügä bagïşlangan izge eşe dä xörmätkä laek. Arxivlarda kazïnïp ul äti-änise turïnda materiallar cïja. Teatr üseşe öçen dä, sängat’ tarixï öçen dä kiräkle häm ähämijatle mäg’lümatlar alar. Älfija xanïm ätise Gaziz Ajdarskij turïnda xatirälären, istäleklären, ezlänülären üz eçenä algan al’bom-kitap äzerläp çïgargan. 23 el elek Apas rajonïnïñ Tutaj avïlïnda Sara Sadïjkova muzeen tözetterä. 2013 elnïñ sentjabrendä Qazan şähäreneñ Kirov rajonïndagï 4 nçe gimnazijagä «Sara Sadïjkova mäktäp-muzee» statusï birelde. JAşel Üzän rajonïnïñ Ajdar avïlïnda da Gaziz Ajdarskij muzee eşli başladï. Küptän tügel Älfija Gazizovna JAşel Üzän şähäreneñ balalar muzïka mäktäbendä, ätise Gaziz Ajdarskijnïñ 115 ellïgïna bagïşlap, professional’ artistlar katnaşïnda zur kontsert uzdïrdï. Mondïj kontsert-kiçälärne ul Qazanda da, Mäskäüdä dä, Çallï şähärlärendä dä oeştïrïrga ölgerä. Bïel Älfija xanïm Sara Sadïjkovanïñ moña kadär näşer itelmägän 143 cïrïn tuplagan kitap-cïentïgïn täk’dim itärgä cïena. Häm bu cïrlarnï säxnädä jaş’ artistlar jañgïrataçak. Millätebezneñ asïl kïzïna sälamätlek, xäerle bäräkätle gomer telibez.
Filüsä Arslan
|